نقدی بر طرح برق امید ظاهری فریبنده اما واقعیت های پنهان پرهزینه

مقدمه

پیرو مصوبه 03/06/1399 هیات وزیران و به استناد گفته های رئیس جمهور، وزیر نیرو و مسئولین توانیر، با هدف تشویق مشترکین به کاهش مصرف برق، طرحی با عنوان برق امید معرفی و رسانه ای شد که بر اساس آن، برق 30 میلیون نفر معادل حدود 8.5 میلیون مشترک برق خانگی سکونت دائم که کم مصرف هستند (طبق جدول مندرج در مصوبه متناسب با نوع مناطق و ماههای گرم و غیرگرم)، با تخفیف 100% محاسبه شود که با عنوان برق رایگان برای 30 میلیون نفر، مطرح و رسانه ای شد.

همچنین بر اساس این طرح، 10% به تعرفه برق مشترکان پرمصرف اضافه می شود.

بر اساس آنچه در این یادداشت تقدیم می گردد، نشان خواهیم داد که:

الف- این طرح بر اساس اطلاعات و آمار کاملا غیرواقعی و بدون پشتوانه کار کارشناسی و با اهداف غیرواقعی اما جذاب (آرزو) تدوین شده است.

ب- تصور و انتظار کاهش مصرف برق در این طرح کاملا غیرواقعی و فرض محال است.

ج- و در نهایت به این جمع بندی خواهیم رسید که رایگان کردن برق مشترکین کم مصرف نه تنها ضرورتی ندارد، بلکه حتی مضر و آسیب زاست و حتی بی احترامی به شعور مخاطب و شان و کرامت انسانی مشترکین کم مصرف با رقم جایزه و پاداشی که انگار صدقه است آنهم با منت!

.

اطلاعات اولیه و پایه مرتبط:

طبق جدول تعرفه برق (تعرفه پله اول)، سقف قبض برق مصرفی مشترک کم مصرف مشمول تخفیف 100% کمتر از 6000 تومان در ماه است که برای خانواده با متوسط 3.7 نفر مدنظر، سقف بخشودگی یا پاداش به هر نفر 1600 تومان در ماه است. در نظر داشته باشیم که عمده مشترکین گروه کم مصرف، کمتر از نصف سقف مربوطه مصرف دارند و درنتیجه سقف بخشودگی یا پاداش عمده مشترکین این گروه در خانوار 3.7 نفره کمتر از 3000 تومان و برای هر نفر کمتر از 800 تومان خواهد بود. طبق آمار رسمی توانیر، بیش از 16% از 30% مشترکین کم مصرف یعنی بیش از نصف آنها، ماهیانه بطور متوسط بین 0 تا 50 کیلووات ساعت و با میانگین 12 کیلووات ساعت مصرف دارند و مصرف مابقی آنها (نزدیک 14% باقیمانده) بیش از 50 تا 100 کیلووات ساعت در ماه با میانگین 78 کیلووات ساعت می باشد. مصرف اولین گروه مشترکین خوش مصرف نزدیک سقف اعلامی برای کم مصرفی شامل حدود 4 میلیون مشترک خانگی با مصرف بین 101 تا 150 کیلووات ساعت در ماه با میانگین 126 کیلووات ساعت می باشد. مصرف ماهیانه وسایل برقی برای یک مشترک خانگی سکونت دائم کم مصرف، شامل صرفا یخچال و تلویزیون بهمراه فقط 2 عدد لامپ، حدود 100 کیلووات ساعت می باشد. (بدون هیچ وسیله برقی دیگر شامل کولر، جاروبرقی، اتو، سشوار و ...) طبق اطلاعات موثق و رسمی توانیر، مصرف کل سال مشترکین کم مصرف (30% مشترکین، حدود 30 میایون نفر، 8.5 میلیون خانوار) حدود 5 میلیارد کیلووات ساعت می باشد اما مصرف 15% مشترکین پرمصرف حدود 37 میلیارد کیلووات ساعت می باشد. بخش اول:

تحلیل و نقد بخش اول طرح: آنچه در تبلیغات مطرح می شود "برق رایگان 30 میلیون مشترک سکونت دائم کم مصرف"

با مروری بر اطلاعات اولیه و پایه ای ارائه شده، نتایج زیر بعنوان نقدهای جدی این بخش طرح مطرح است:

اساسا 30 میلیون نفر یا 8.5 میلیون مشترک سکونت دائم کاملا غیر واقعی است. تمام مشترکین زیر 50 کیلووات ساعت و حتی عمده مشترکین 51 تا 100 کیلوات ساعت، مشترکین سکونت موقت هستند که هیچ ضرورتی بر رایگان شدن برق مصرفی آنها نیست و در طرح مصوب هم تاحدی اشاره شده است. مصرف مشترکین سکونت دائم در کمترین حالت (کم مصرف واقعی)، با صرفا دو وسیله برقی شامل یخچال و تلویزیون و 2 عدد لامپ روشنایی بین 80 تا 100 کیلووات ساعت خواهد بود. برآورد تعدادی این گروه مشترکین (مصرف زیر 100 کیلووات ساعت سکونت دائم) و پیداکردن آنها برای توانیر، دشوار است اما بعید است بیشتر از 2 میلیون خانوار و 7 میلیون باشند. مصرف کم مشترکین سکونت دائم کم مصرف و حتی مشترکین سکونت دائم با سطح مصرف پله اول خوش مصرفها، عمدتا یا تماما بخاطر سطح رفاه آنهاست و نه انگیزه کاهش مصرف.

حتی با فرض سقف مصرف 100 کیلووات ساعت برای مشترک کم مصرف واقعی سکونت دائم با میانگین کشوری خانوار 3.7 نفری، رقم تخفیف یا پاداش اختصاصی آنقدر جزئی است (سقف 6000 تومان در ماه برای خانوار و 1600 تومان برای هر عضو خانوار) که نه انگیزه و رضایتی در مشترکین مربوطه ایجاد می کند نه ارزش گفتن و شعار منت گونه حمایت از اقشار محروم کم مصرف دارد و نه انگیزه بالایی برای مشترکین خوش مصرف است که مصرف شان را به سطح کم مصرفی کاهش دهند. می بینیم که این همه هیاهوی رسانه ای و تبلیغات رایگان کردن برق مصرفی، حتی برای محرومترین اقشار هم ارزش مادی بالایی ندارد و این بخش طرح، صرفا سیاسی، پوپولیستی، عوامفریبانه، منت گذار و صدقه ای است.

واژه و شعار برق رایگان در تضاد فرهنگ سازی مدیریت و کاهش مصرف است. اگر دولت مصر به دادن این پاداش به مشترکین محروم کم مصرف سکونت دائم را دارد، مسئولیت را از روی دوش وزارت نیرو و توانیر بردارند (چون اساسا ماموریت آنها نیست) و متوسط مبلغ تخفیف را روی یارانه نقدی مشمولین طرح که احتمالا عمده آنها تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی اضافه کنند (نفری حداکثر 1000 تومان در ماه)، اما قبض برق ناچیز 3 تا 6 هزار تومانی آنها را رایگان نکنند و به جامعه پیام غلط و مخرب ندهند.

کاهش مصرف برق اولین گروه مشترکین خوش مصرف (بین 101 تا 150 با میانگین 126 کیلووات ساعت در ماه) به سطح کم مصرف (زیر 80 یا 100)، با توجه به سطح رفاه پایین خانواده (فقر) و بهرمندی از کمترین وسایل برقی، تقریبا محال است. آیا اساسا توان مالی خرید تجهیزات برقی کم مصرف یا اجرای طرح های بهینه سازی را دارند؟ با چه هزینه ای قابل توجیهی؟ تقریبا محال است مگر اینکه دولت و وزارت نیرو انتظار دارند مشترکین کم مصرف محروم، بازهم از سطح رفاه اندک شان بزنند؟ تخفیف یا جایزه ۶۰۰۰ تومان درماه برای خانواده ۳-۴ نفری، چه انگیزه ای به حدود ۴-۵ میلیون مشترک الگوی مصرف بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ با میانگین ۱۲۶ کیلووات ساعت درماه میدهد که با کاهش مصرف، مشمول تخفیف ۱۰۰٪ شوند؟ آیا چنین کاهشی ممکن هست؟ با چه ابزارهایی؟ چقدر هزینه یا سرمایه گذاری؟ توان مالی و امکان آن را دارند؟ توجیه دارد؟

با توجه به تعیین سقف 80 یا 100 کیلووات ساعت (برای مناطق عادی یا گرمسیر ماههای غیرگرم) برای برق رایگان، آیا خود این عناوین باعث تشویق مشترکین زیر این سقف برای استفاده از سقف مجاز نخواهد شد. چنانچه توانیر در دستورالعمل اجرایی، شرط عدم افزایش مصرف برق را برای بهرمندی از تخفیف 100% الزام کند، این ریسک برطرف می شود اما معنی این شرط، مخالفت با افزایش جزئی سطح رفاه خانوار محروم مشمول این طرح خواهد شد.

حقیقت امر اینست که انتظار کاهش مصرف برق توسط مشترکین خوش مصرف که هدف مورد انتظار این طرح است، حتی در حد 10% کاهش مصرف، انتظار بیهوده و باطلی است. (به سطح رفاه این خانوار توجه کنیم). اما حتی با فرض 10% کاهش مصرف، درصد کمی از مشترکین پله اول خوش مصرف ها شانس رایگان شده برق شان را دارند اما این رقم، بسیار جزئی است و نمی توان انتظار کاهش مصرف در گروه مشترکین خوش مصرف را داشت. تلنگر مهم: مشترکین واقعی سکونت دائم کم مصرف (شاید ۲-۳ میلیون مشترک) و حتی مشترکین پله اول خوش مصرف ها، آیا بخاطر نداری و فقر کم مصرفند یا با انگیزه کاهش مصرف و بهینه سازی مصرف؟

و با این طرح، وقتی کنترها هوشمند نیستند، آیا انگیزه دستکاری کنتورها و حتی برق دزدی را به بخشی از مشترکین رده های مصرف متوسط و بالا نمیدهیم؟

بخش دوم:

واقعیت های پنهان طرح برق امید:

خروجی این طرح فقط کسب درآمد برای دولت است اما سعی کردند در ظاهر کاملا عوامفریبانه و پوپولیستی، هدف اصلی اپنهان کنند.

روی اول سکه یا طرح (ظاهر عوامفریبانه و پوپولیستی طرح؛ کاملا سیاسی): حدود ۵ میلیارد کیلووات ساعت مصرف سالانه ۳۰٪ مشترکین (۳۰ میلیون نفر، ۸.۵ میلیون مشترک؛ بقول دولت خانوار) را میخواهند رایگان کنند که اساسا آمار زیر سوال است و نخواهد شد چون ۸۰٪ این ۸.۵ میلیون مشترک، سکونت موقت است.

تعرفه برق مصرفی پله اول نزدیک ۶۰ تومان است که در محاسبات مقایسه ای، همان 60 تومان فرض می شوند.

۲ - روی دوم سکه یا طرح (واقعیت و باطن طرح):

حدود ۳۷ میلیارد کیلووات ساعت مصرف ۱۵٪ مشترکین (۱۰ میلیون نفر، ۴.۵ میلیون مشترک) ۱۰٪ گران می شود.

تعرفه میانگین ۱۵٪ مشترکین پرمصرف یعنی ۳ پله آخر جدول تعرفه ها، قطعا بالای ۲۰۰ تومان است اما حداقل و کف ۲۰۰ تومان را در نظر بگیریم.

تعرفه برق مصرفی مشترکین پرمصرف 3.5 برابر تعرفه برق مشترکین کم مصرف (200 به زیر 60) حجم کل مصرف برق مشترکین پر مصرف 7.4 برابر (37 به 5)

هزینه رایگان کردن ادعایی دولت: هرچند اساسا" زیر سوال است.

۵ میلیارد کیلووات ساعت × ۶۰ تومان= ۳۰۰ میلیارد تومان

درآمد افزایش تعرفه ۱۵٪ پرمصرف ها:

۳۷ میلیارد کیلووات ساعت × ۲۰۰= ۷.۴۰۰ میلیارد تومان

یعنی دولت حدود ۲۵ برابر هزینه وعده عوامفریبانه و منت رایگان کردن مصرف زیر ۱۰۰، درآمد کسب می کند.

اگر در دستورالعمل های آتی، تعرفه های برق مصرفی پرمصرفها تا الگوی خوش مصرفی را مشمول افزایش ۱۰٪ نکنند و ۱۰٪ فقط شامل مصرف مازاد بر الگوی مصرف خوش مصرفی باشد، نسبت افزایش درآمد به افزایش هزینه های شما حداقل 15 برابر خواهد بود.

ارزیابی واقعیت پنهان افزایش چند برابری درآمد نسبت به هزینه تخفیف یا پاداش

اتفاقا این روی سکه مناسب است و با آن موافقم و حتی نقد جدی مطرح است که چرا فقط ۱۰٪؟

چون:

الف- افزایش ۱۰٪ تعرفه مشترکین پرمصرف، هیچ اثری بر مدیریت و کاهش مصرف این گروه نخواهد داشت. (دهکهای درآمدی بالا و افزایش ۱۰٪ هزینه برق در شرایط تورم واقعی ۳۰-۴۰٪)

ب- با توجه به حجم و سرانه بالای مصرف 4.5 میلیون مشترک پرمصرف (37 میلیارد کیلووات ساعت در سال) و وجود پتانسیل بالا و امکان کاهش مصرف برق در این گروه، هدفگذاری برای کاهش مصرف در این گروه باید در اولویت اول قرار گیرد. با هدفگذاری و کاهش حتی 10% در مصرف این گروه، صرفه جویی 3.5 میلیارد کیلووات ساعتی محقق خواهد شد. پتانسیل و امکان توان مالی و ... برای صرفه جویی 20% و حتی بالاتر روی مصرف این بخش وجود دارد.

ج- چرا بر اساس مدل IBT تعرفه بالاترین پله‌های مصرفی را آزاد نمی‌کنند؟

جمع بندی و تحلیل بخش دوم:

اگر این افزایش تصاعدی برای تعرفه مصارف بالای الگوی خوش مصرفی برای 15% مشترکین پرمصرف اعمال شود، هم درآمد خیلی بالاتری نصیب دولت خواهد شد (تحقق هدف اصلی دولت) و هم بر مدیریت مصرف و توسعه انرژی های تجدیدپذیر قطعا اثرگذار خواهد شد و با کاهش مصرف برق تولیدی نیروگاههای گازی و توسعه تجدیدپذیرها، اهداف زیست محیطی نیز محقق خواهد شد.

با احترام- دکتر جواد نوفرستی

مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه اقتصاد انرژی

26 شهریور 1399

https://zistonline.com/vdchkzn6.23nxidftt2.html

نقدی بر طرح برق امید/ ظاهری فریبنده اما واقعیت های پنهان پرهزینه